Özbekistan Hakkında Bilgi
Özbekistan, resmi adıyla Özbekistan Cumhuriyeti (Özbekçe: Oʻzbekiston Respublikasi), Orta Asya’da bir ülkedir. Yedi bağımsız Türk devletinden biridir. Kuzeyde Kazakistan, kuzeydoğuda Kırgızistan, güneydoğuda Tacikistan, güneyde Afganistan ve güneybatıda Türkmenistan ile komşudur. Lihtenştayn ile birlikte sadece denize kıyısı olmayan ülkelere sınırı bulunan iki ülkeden biridir. Özbekistan 12 il ve bir özerk cumhuriyete (Karakalpakistan) ayrılmıştır. Başkenti Taşkent’tir. Ülke tarihî önemi ve stratejik konumu nedeniyle zengin bir kültürel mirasa sahiptir. Halkın %85’i Özbekçe konuşur. Rusça, yönetimde ve ülkenin farklı etnik grupları arasında ortak dil olarak kullanılmaktadır. Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti’nde Karakalpakça konuşulmaktadır. Hive (Harezm) bölgesinde Oğuz Türkleri bulunduğundan konuşulan dil ile Türkiye’deki dil birbirine çok yakındır ve rahatlıkla anlaşılabilir. Ayrıca Tacik ve Kazak azınlıklar bulunur. Ülkede İslam en yaygın dindir, bunu %5 ile Rus Ortodoksluğu takip eder.
Sovyet Rusya döneminde Taşkent, Moskova ve San Petersburg’dan sonra en büyük şehirlerden biriyken, günümüzdeki Orta Asya’nın en büyük başkentidir.
Özbekistan Etnik Yapısı
Yüzde 82 Özbek, yüzde 4,8 Tacik, yüzde 2,6 Rus, yüzde 1,4 Kırgız, yüzde 0,7 Tatar, yüzde 0,6 Koreli
Özbekistan Nüfusu
Özbekistan’ın nüfusu 1 Nisan 2021 itibarıyla 34 milyon 700 bine yükseldi. Özbekistan Cumhuriyeti Devlet İstatistik Komitesi, bu yılın başından bu yana ülke nüfusunun 136 bin artış gösterdiğini kaydetti. Nüfusun %80’inden fazlası Özbek ve Müslümandır. Etnik nüfus dağılımında Ruslar, Tatarlar, Türkler, ermeniler ve Tacikler de yer alıyor. Özbekistan en genç nüfusa sahip Orta Asya ülkelerinin başında gelmektedir. Ülkede ortalama yaşam süresi erkeklerde 69 iken kadınlarda 75’dir.
Özbekistan Başkenti
Özbekistan’ın başkenti Taşkent’tir. Ülkenin doğusunda yer alan Taşkent’in yüz ölçümü 334,8 kilometrekaredir. 1966 yılında büyük bir deprem felaketinin yaşandığı kentte birçok bina yenilenmiştir. Taşkent, 2 milyon 400 bine yaklaşan nüfusuyla, ülkenin en kalabalık şehridir. Başkent, aynı zamanda Özbekistan’ın en çok turist çeken şehridir. Timur İmparatorluğuna ait eserlerin sergilendiği Tarih Müzesi, her yıl binlerce turist tarafından ziyaret ediliyor. Emir Timur Meydanı, Nevai Tiyatrosu, Özbekistan Tarihi Müzesi, Abulkasım Medresesi ve Olimpik Zafer Müzesi de Taşkent’te yer almaktadır.
Kendisiyle aynı adı taşıyan eyaletin başkenti olan Namangan, Özbekistan’ın en kalabalık ikinci şehridir. Toplam nüfusu 450 bine yakın olan kent, Fergana vadisinin kuzeyinde yer alır. Şehirde Namangan Uluslararası Hava Limanı bulunur. Doğal güzellikleri ve yeşil alanları ile ünlü kentte birçok anıt ve park da bulunuyor.
Özbekistan’ın en kalabalık 3. şehri Semerkant’tır. Semerkant, tıpkı başkent Aşkabat gibi tarihi 2500 yıl öncesine dayanan köklü bir kenttir. Özbekistan’ın eğitim merkezi olan şehirde toplam 7 üniversite bulunuyor. Bu üniversitelerden bazıları, Özbekistan Bilim Akademisi Arkeolojisi Enstitüsü, Semerkand Devlet Tıp Enstütüsü ve Semerkand Devlet Üniversitesidir. Şehir, tarihi dokusu ve yapıları sayesinde en fazla turist çeken Özbekistan şehirlerinin başında gelir. Bibi Hanım Cami ve Uluğ Bey Rasathanesi, Semerkand sınırları içerisindedir.
Özbekistan’da yer alan diğer şehirler şunlardır: Fergana, Nukus, Karşi, Angren, Urgenç, Çirçig, Hokand ve Andican’dır.
Özbekistan’ın Para Birimi Nedir?
Ülkenin para birimi Özbekistan Somu’dur. 1991 yılında bağımsızlığını ilan eden ülke, bir yıl sonra Özbekistan Somu’nu kullanmaya başlamıştır.
Özbekistan’da Konuşulan Diller
Ülkenin resmi dili Özbekçedir. Yaygın olan diğer diller arasında Rusça ve Karakalpakça da bulunur. Azınlıkların konuştuğu diller ise Türkçe, Tatarca ve ermenicedir.
Özbekistan ile Türkiye Arasındaki Saat Farkı
Türkiye ile Özbekistan arasında 2 saat fark bulunmaktadır. Türkiye’de saat 12.00 iken Özbekistan’da 14.00’dır.
Özbekistan Ekonomisi
Özbekistan, uluslararası finans kuruluşları öngörülerine göre, gelecek 10 yılda dünyada en hızlı büyüyecek ülkeler arasında yer alıyor. Genç işgücüne ve zengin doğal kaynaklara sahip Özbekistan’ın son 10 yılda yıllık ortalama yüzde 8 büyümesi dikkat çekiyor.
Özbekistan’ın gayri safi yurt içi hasılası 2016’da 67,22 milyar dolar oldu. Ekonomik güç olarak 71. sırada yer alan ülkede, kişi başına düşen milli gelir 2 bin 220 dolar, enflasyon yüzde 9 civarında.
Altın rezervleri bakımından dünyada 4., üretiminde de 7. sırada yer alan Özbekistan’da yıllık 92 ton altın üretiliyor. Özbekistan, uranyum rezervleri bakımından da dünyada 11., üretiminde 7. sırada bulunuyor. Ülkede senede 4 ton uranyum elde ediliyor.
Doğalgaz üretiminde dünyada ilk 11 ülke arasında yer alan Özbekistan’da yıllık ortalama 65 milyar metreküp doğalgaz üretiliyor.
Dünyada en büyük pamuk üreticisi ve ihracatçısı ülkeler arasında yer alan Özbekistan, yıllık ortalama 3 milyon ton pamuk lifi üretiyor, bunun yarısından fazlasını ihraç ediyor.
Özbekistan Siyasi Durumu
Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla 1991’de bağımsızlığını ilan eden Özbekistan, Eylül 2016’ya kadar ilk Cumhurbaşkanı İslam Kerimov tarafından yönetildi. Kerimov’un ölümünün ardından cumhurbaşkanına vekalet eden ve 2004 yılından bu yana başbakan görevinde bulunan Şavkat Mirziyoyev, Aralık 2016’da yapılan seçimleri kazanarak ülkenin 2. cumhurbaşkanı oldu.
Karakalpakistan Cumhuriyeti, 12 il ve Taşkent Büyükşehir Belediyesinden ibaret idari yapıya sahip Özbekistan, başkanlık sistemiyle yönetiliyor.
Özbekistan’da milletvekilleri ve cumhurbaşkanı 5 yıllığına seçiliyor. Son parlamento seçiminin 21 Aralık 2014’te yapıldığı ülkede senato ve yasama meclisinden oluşan 2 kanatlı parlamento bulunuyor. 150 sandalyeden oluşan Yasama Meclisi’nde, Özbekistan Ekoloji Hareketi için 15 sandalye ayrılıyor, diğer milletvekilleri de seçimle iş başına geliyor. Son seçimlerin ardından Yasama Meclisi’nde Liberal Demokrat Partisi 52, Milli Diriliş 36, Halk Demokrat Partisi 27 ve Adalet Sosyal Demokrat Partisi 20 sandalyeye sahip.
Parlamentonun üst kanadı Senato’da il meclislerinde yapılan oylamayla toplam 84 senatör görev yapıyor. 16 senatör de cumhurbaşkanı tarafından belirleniyor.
Özbekistan’da Din ve İnanç
Özbekistan halkının %96’sı Müslüman, %2’si Ortadoks Hıristiyan %2’si de diğer dinlere mensup topluluklardan oluşur. Özbekistan’da din ve inanç özgürlüğü anayasal güvence altındadır. Ülke genelinde 16 ayrı dine ait 2.226 dini kuruluş bulunur. Bunların 2051’i İslam, 159’u Hıristiyan, 8’i Yahudi, 6’sı Bahai Toplumu, biri Krişna ve bir diğeri de Budizm dinine aittir.
Özbekistan’ın İklimi ve Hava Durumu
Açık denizlere kıyısı olmayan Özbekistan’da şiddetli bir karasal iklim görülür. Ülke genelinde çok kurak denebilecek karasal iklim hakimdir. Ülkenin güney kısmı sıcak bir iklim etkisindeyken, kuzey kısmı daha soğuk geçer. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise sert ve soğuktur. Yazın sıcaklık sık olarak 40°C’nin üzerine çıkar. Kış aylarındaysa sıcaklık değerleri oldukça düşer. Kışın ara sıra don olayı ve kar yağışı görülür. Gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkları oldukça yüksektir. Senelik ortalama yağış miktarı ülke genelinde 200-300 mm civarındadır. En fazla yağış aralık ayında, en az yağışsa ağustos ayında görülür.
Özbekistan’daki Önemli Günler Tatiller ve Bayramlar
İslami bayramlar ayın hareketine göre belirlendiğinden her sene farklı tarihlere denk gelmektedir.
Yeni Yıl (1 Ocak) – Kadınlar Günü (8 Mart) – Nevruz (21 Mart) – Anma Günü (9 Mayıs) – Bağımsızlık Günü (1 Eylül) – Öğretmenler Günü (1 Ekim) – Anayasa Günü (8 Aralık) Ramazan Bayramı – Kurban Bayramı
Özbekistan’dan Alınabilecek Hediyelik Eşyalar
Özbekistan’ın geleneksel kıyafetlerinden “dobbi” denilen badem motifli takkeler, koyun derisinden yapılan “karakul” denilen başlık ve giysiler, el yapımı ayakkabı ve terlikler, vizon ve nokra derisinden yapılan kalpaklar alınabilecek hediyelik eşyalardandır. Margilan saten, Fergana ahşap oymacılığı, Andican seramik tabaklar, Richtan pişmiş testiler, ipek halılar, Buhara’nın meşhur aksesuar olarak kullanılan bıçakları, şifalı otlar da alınabilecek alternatifler arasındadır. Ayrıca meyvelerin de önemli bir yeri olan ülkede kurutulmuş meyveler de satın alınabilir. Özbekistan’ın kurutulmuş üzüm çeşitleri meşhurdur.
Özbekistan Mutfağı
Özbek mutfağında pilav önemli yere sahiptir. Çok sayıda çeşidi olan pilavın her yörede ayrı ve kendine özgü yapılış şekli vardır. Buhara, Fergana, Semerkand yöresi pilavları pişirme tekniği ve malzeme yönünden farklıdır. Yöreden yöreye değişen pilav yapım teknikleriyle birlikte sade, bayram, düğün, yaz, kış pilavı olarak da ayrılır. Pilavlar koyun eti dışında kazı denilen at eti, balık veya beyaz etleriyle de yapılabilir. Pilavda pirinç yerine diğer tahıl ürünleri de kullanılabilir. Ayvalı Pilav onlarca pilav çeşidinden biridir. Kuzu ya da dana eti kullanılan yemekte pirinç, soğan, ayva, havuç kullanılır. Et ve ayvalar pilavın üstüne konarak yanında salatayla servis edilir.
Özbekler mutfaklarında sebzeyi ağırlıklı olarak kullanır. Tarıma dayalı kaynakların fazlalığı Özbek mutfağının zenginleşmesini sağlamıştır. Buğday, arpa, pirinç, maş, havuç, kabak yemeklerde etle birlikte pişirilerek çeşitli lezzetler ortaya konulur. Parça et, maş, havuç, domates, patates, soğandan yapılan Maş Horda geleneksel yemeklerden biridir. Bir çeşit börülce olan maşın çeşitli sunumları vardır ve adları da içine katılan malzemeye göre değişir. Yemek eğer kabakla pişirilirse Maş Kabak olur. Az su konursa Maş Kiçiri olur ve içine pirinç ilave edilir. Pirinç yerine uğra denilen erişte konulursa Maş Uğra olur. At eti, havuç, domates, soğan ve undan yapılan Narın kaynatılarak yapılan bir yemektir ve sulu olarak servis edilir. Samsa denilen yemek de kuzu eti, soğan, yumurta, un gibi malzemelerden yapılan ve fırında pişirilen bir yemektir. Mutfağın ünlü lezzetlerinden biri de Nevruz törenlerinin en önemli ikramı olan buğday, sıvı yağ ve undan yapılan Sümelek’tir.
Meyveler de Özbek mutfağında önemli bir yere sahiptir. Ülkede bol miktarda yetiştirilen üzüm, karpuz, ceviz, erik, kayısı, şeftali, armut, kavun, kiraz, ayva, incir, taze olarak tüketilir. Ayrıca kurutma, reçel-marmelat olarak da kullanılır. Geleneksel Özbek mutfağında sos ve garnitür yok denecek kadar azdır. Yemekler ya kızartılır ya da kendi suyunda pişirilir. Yemeklerde çok miktarda soğan kullanılır. Ekonomisinin tarım ve hayvancılığa dayalı olduğu Özbekler süt ve süt ürünlerine önem verirler. Sütten yapılan ekşimik, çökelek, katık, sızma, kaymak gibi besinler oldukça fazla tüketilir. Halkın büyük bir kısmının Müslüman olduğu ülkede domuz ve ürünleri mutfakta yer almaz. Ancak ülkede yaşayan diğer kesimler tarafından kullanılır.
Anason, çörek otu, safran, taze ve toz biber, karabiber, maydanoz, dereotu, Orta Asya nanesi, kungut tohumu, en çok da reyhan gibi otlar ülke genelinde yerel ve ticari mutfakta yaygın olarak kullanılan baharatlardır. Ülkede küçük yerlerde yerel mutfağın dışında farklı tatlara hitap eden restoran pek bulunmaz. Ancak Taşkent gibi büyük şehirlerde yabancılara uygun damak tadına hitap eden çok sayıda restoran vardır.
Nar Şerbeti, katık dedikleri ayran, çay ve yeşil çay ülkede tüketilen içeceklerdendir. Reçel çeşitleri, fırında pişirilmiş tatlı yiyecekler, karamela türü şekerler, kıraç topraklarda yetiştirilen ve çöl kavunu denilen çok tatlı kavunlardan yapılan kurutmalar tatlı kültürünü oluştur.
Özbekistan Kültürü
Özbekistan’da Türkiye’den gelenlere kardeş gözüyle bakılır ve Özbekler Türklere karşı oldukça ilgilidirler. Özbekistan’da Doppi adı verilen eskiden sadece erkekler giyse de günümüzde kadınların da kullandığı bir başlık vardır. Her şehrin Doppi’si farklıdır. Ülkede bir erkeğin Doppi’sinin düşmesi çirkin ve ayıplanacak bir hareket olarak kabul edilir. Özbekistan’da erkekler ile kadınların el sıkışması hoş karşılanmaz. Bu dikkat edilmesi gereken önemli bir bilgidir. Ülkede erkeklerin el sıkışırken sol ellerini kullanması hakaret olarak kabul edilir. Erkekler kadınları elini kalbinin üstüne koyarak selamlar.
Özbekistan’da genç kızlığa geçişin ilk şartı üstü desenli tandır ekmeği yapmayı öğrenmektir. Ülkede ekmek kutsal kabul edilir ve ekmeğin ters konulmasının kötü şans getireceğine inanılır. Özbek geleneklerine göre eve misafir geldiğinde pilavı evin erkeği pişirir. Ayrıca misafir evin giriş kapısından mümkün olan en uzak noktaya oturtulur. Özbekler Ramazan’dan sonra sadece bir gün bayram yaparlar. Özbeklerin en büyük bayramı Nevruz’dur tam bir hafta kutlanır.
ozbekistan.org
Özbekistan Hakkında Bilgi